MUZIČKE MISIJE PRIJATELjSTVA

Muzička propaganda prijateljstva

Posle Smrti Josifa Visarionoviča Staljina (1953) i početka postepene normalizacije odnosa između Jugoslavije i SSSR-a i drugih država „narodne demokratije“, potpisivanje Beogradske deklaracije (2. 6. 1955), a potom i Moskovske (20. 6. 1956), predstavljalo je za Jugoslaviju deo širih nastojanja: istrajavanja na pozicijama ekvidistance prema postojećim političkim blokovima i promovisanja politike miroljubive koegzistencije. To su bile osnove nove jugoslovenske spoljnopolitičke orijentacije koja se nalazila u fazi formiranja, a koja je bila usmerena na pronalaženje „trećeg puta“ u bipolarnoj podeli sveta. SSSR je, s druge strane, prihvatao princip miroljubive koegzistencije u međunarodnim odnosima, ali je ostao čvrt branilac sopstvenih hegemonističkih interesa u Istočnoj Evropi. Nastojao je i da Jugoslaviju privuče zemljama socijalističkog lagera. Uprkos kraćim periodima „otopljavanja“ međusobnih odnosa, kompromisi su bili teško dostižni. Jugoslovenska samostalna izgradnja socijalizma bila je podsticajan primer reformskim strujama u komunističkim partijama zemalja lagera. To je izazivalo periodične krize u njenim međusobnim odnosima ovim delom sveta, počev od revolucionarnih događaja u Mađarskoj od kraja oktobra 1956, do intervencije SSSR-a i njegovih saveznika u Čehoslovačkoj, avgusta 1968. godine. Razračunavanje partijskih dogmata s revizionizmom obuhvatalo je tako i periode antijugoslovenske kampanje s ciljem očuvanja monolitnosti Istočnog bloka, čineći dinamiku promenljivih međusobnih odnosa Jugoslavije s pojedinačnim zemljama lagera. U tim okvirima odvijala se i kulturna saradnja s ovim državama, u kojoj je muzika imala značajnu ulogu. 

Poruke miroljubive koegzistencije bile su naglašene u pojedinim gostovanjima jugoslovenskih muzičara i ansambala u zemljama socijalizma, što je imalo poseban značaj u politički osetljivim trenucima. Među takvim umetničkim manifestacijama izdvojilo se prvo gostovanje jugoslovenskih solista u SSSR-u (maj – juni 1955), kao i realizovanje velikih turneja koje su ocrtavale širi kontekst odnosa Jugoslavije prema socijalističkom Istoku – turneja Ansambla Kolo po SSSR-u, Kini i Burmi (avgust – novembar 1955) i KUD-a Branko Krsmanović po Kini (novembar – decembar 1957).

U vreme susreta između Josipa Broza Tita i Nikite Hruščova i potpisivanja Beogradske deklaracije, Komisija za kulturne veze sa inostranstvom i Ministarstvo kulture SSSR-a organizovali su uz pomoć Jugokoncerta veliko gostovanje renomiranih jugoslovenskih solista u najvećim sovjetskim centrima. Umetničku grupu činili su prvaci operskih kuća iz Ljubljane i Beograda: Vilma Bukovec, Miroslav Čangalović i Aleksandar Marinković, kao i njihov klavirski saradnik, profesor Konzervatorijuma u Ljubljani Marijan Lipovšek. Njihova turneja počela je krajem maja, upravo po dolasku visoke sovjetske delegacije u Beograd (26. maj) i trajala je do 27. juna. Solisti su nastupili kao glavni protagonisti u operama Boris Godunov (M. Čangalović), Faust i Madam Baterflaj (V. Bukovec; A. Marinković) u Boljšoj teatru, i u operi Hovanščina (M. Čangalović) u Teatru Kirov u Petrogradu. Održali su i koncerte uz klavirsku pratnju Lipovšeka u velikoj sali Moskovkog konzervatorijuma, dvorani Čajkovski i Boljšoj teatru u Moskvi, u velikoj sali Lenjingradske filharmonije, kao i u Kijevu i Tbilisiju. Njihova turneja bila je u znaku prijateljstva, koje je simbolički podvlačilo normalizaciju odnosa dve zemlje.

Misiju prijateljstva i dobre volje iskazanu kroz umetnost nastavio je Ansambl Kolo. Turneja duga gotovo četiri i po meseca obuhvatila je dve vodeće socijalističke zemlje – SSSR i NR Kinu, ali i Burmu, koja je dobijala sve značajniju ulogu u spoljnoj politici Jugoslavije usmerene ka formiranju politike nesvrstanosti. Dok je prvi deo turneje (Moskva, Lenjingrad, Kijev, Riga) protekao u znaku potvrde dobrih jugoslovensko-sovjetskih odnosa, njena druga etapa bila je deo manifestacija kojima je Kina obeležavala šestu godišnjicu pobede revolucije i proglašenja republike. Pored Jugoslovena, među pozvanim gostima bili su ansambli iz SSSR-a, Poljske, Albanije, Japana, Burme, Vijetnama, Indije, Koreje, Mongolije, a kineska Vlada nije štedela sredstva za svoju promociju: većini je obezbedila troškove boravka, te puta do kineske granice i nazad. Ambasador FNRJ Vladimir Popović komentarisao je isključivo politički karakter manifestacije i težnju da se gostovanje Kola predstavi kao povratak Jugoslavije u tabor „narodnih demokratija“, što jugoslovenska strana nije prihvatila. Turneja Kola odvijala se kao misija prijateljstva, ali i simbolička potvrda samostalnosti socijalističke države. Umetnički uspesi koje je ansambl postigao i delovanje na Kineze koji su bili fascinirani folklornim plesovima, doprineli su stvaranju snažnih pozitivnih predstava o Jugoslaviji u kinsekoj štampi i među lokalnim stanovništvom. 

KUD Branko Krsmanović, boravio je u Kini na poziv kineske omladine, a sve troškove turneje snosila je Vlada ove države. Turneja je trebalo da koncertima hora i folklornog ansambla predstavi kulturne tekovine socijalističke Jugoslavije i prikaže doprinos akademske omladine napretku države. Umetnički uspesi, kao i kontakti s predstavnicima kineskih omladinskih i studentskih organizacija i raznih kulturnih ustanova činili su pozitivnu propagandu zemlje u vreme posle mađarske krize, kada je Kina gradila reputaciju čuvara staljinističke dogme, a Jugoslavija bila izložena negativnoj kampanji u zemljama Istočnog bloka.

Slika 3.1.3._01_01
Slika 3.1.3._01_02
Slika 3.1.3._01_03
Slika 3.1.3._01_04
Slika 3.1.3._02_01
Slika 3-1-1
Slika 3-1-2
Slika 3.1.3._04_01
Slika 3.1.3._04_02
Slika 3.1.3._04_03
Slika 3.1.3._05_04
Slika 3.1.3._05_05
Slika 3-1-3
Slika 3-1-4
Slika 3-1-5
Slika 3-1-6
Slika 3-1-7
Slika 3-1-8
Slika 3-1-9

Legenda dokumenata:

1. Isečci iz ruske i jugoslovenske štampe o turneji Vilme Bukovec, Aleksandra Marinkovića, Miroslava Čangalovića i Marijana Lipovšeka po SSSR-u, maj–jun 1955. (Arhiva porodice Čangalović)
2. S turneje jugoslovenskih solista po SSSR-u, maj-juni 1955. Fotografija s koncerta ruskih i jugoslovenskih solo pesama i operskih arija, održanog u velikoj dvorani Čajkovski u Moskvi. Solista: Miroslav Čangalović, za klavirom: Marijan Lipovšek. (Arhiva porodice Čangalović)
3. Olga Skovran, direktorka Kola – Komisiji za kulturne veze sa inostranstvom, izveštaj o turneji Kola po SSSR-u, Kini i Burmi. Beograd, 6. 2. 1956. [Segmenti dokumenta] (AJ-559-125-266)
1–3. S koncertnih scena u SSSR-u.
4–5. Fotografije s turneje Kola po SSSR-u, Kini i Burmi.
4. Doček Kola na železničkoj stanici u Pekingu.
5. Prvi koncert na turneji Kola po Kini.
6–7. Koncert Kola u Šangaju.
8. Olga Skovran i deo članova Kola s grupom kinsekih plesača koji su tokom turneje naučili deo repertoara i zajedno s ansamblom nastupili na jednom od koncerata. (Arhiva ansambla Kolo)
4. Izveštaj o turneji KUD-a Saveza studenata Beogradskog univerziteta Branko Krsmanović po NR Kini, od 10. 11. do 21. 12. 1957. Beograd, 10. 4. 1958. [Segmenti dokumenta] (AJ-559-126-269)
5. Poverljivi izveštaj ambasadora FNRJ u Kini Vladimira Popovića, 10. 11. 1955. (AJ-559-109-241)