SIMFONIJSKI, KAMERNI I KOMBINOVANI ANSAMBLI

Plasiranje jugoslovenskih orkestara na zapadnoevropske koncertne scene uporedivo je s gostovanjima baletskih i operskih ansambala. Veliki izvođački aparat podrazumevao je ne samo složene organizacione aktivnosti, već i ogromne izdatke za realizaciju putovanja. U planovima rada i pregledima ostavarenih gostovanja u zapadnoevropskim sredinama tokom pedestih godina, Komisija za kulturne veze sa inostranstvom znatnije se fokusirala na podršku baletskim i operskim, nego simfonijskim ansamblima. Ove neravnomernosti ublažene su tokom šezesetih godina. Tome je doprineo savetodavni rad Odbora za scenske umetnosti i muziku, ali i izmenjeni modeli finansiranja zasnovani na kombinovanom učešću republičkih i gradskih fondova i Komisije u subvencionisanju turneja.

Kao i ansambli opere i baleta, orkestri su svoja gostovanja ugovarali direktno, uz saradnju s menadžerima, a povremeno i na poziv festivala. Ključnu ulogu imali su kontakti samih dirigenata i njihova međunarodna umetnička umreženost, te uspesi koje su ansambli ostvarivali na prethodnim inostranim predstavljanjima. Obično je organizator pokrivao troškove boravka, a orkestar plaćao put i transport instrumenata, što je u slučaju velikih simfonijskih ansambala značilo i potrebu za subvencijom, bez obzira na komercijalni uspeh gostovanja.

Simfonijski orkestri obuhvatali su standardni izvođački repertoar od XVIII do XX veka, s povremenim uključivanjem ostvarenja domaćih autora različitih generacija. Rukovodili su se idejom da visokoumetničkim izvođačkim dometima i stvaranjem koncepcijski prepoznatljivih interpretacija mogu da postignu konkurentnost u međunarodnim okvirima. Zahvaljujući uspešnim turnejama, pojedini orkestri poput filharmonija iz Beograda, Zagreba i Ljubljane postali su traženi na zapadnoevropskom muzičkom tržištu.

Filharmonije iz Beograda, Zagreba i Ljubljane obraćale su se Komisiji za kulturne veze sa inostranstvom povodom sufinansiranja turneja tokom šezdesetih godina.

Zahvaljujući trudu svog šefa-dirigenta i direktora, Beogradska filharmonija je u to vreme uspostavila kontinuitet gostovanja u zapadnoevropskim gradovima. Uspostavljanje saradnje s koncertnom agencijom Elizabet Reber omogućilo je velike koncertne turneje u SR Nemačkoj (1963, 1964, 1969), odnosno Austriji i Nemačkoj (1967). Orkestar je gostovao i na festivalima, a ostvario je i turneju po Velikoj Britaniji (1964). Od domaćih dela, u nekoliko navrata izvodio je Hristićevu Prvu svitu iz Ohridske legende, zatim Baranovićevu Svitu iz baleta Licitarsko srce i Gotovčevo Simfonijsko kolo. Na turneji po Velikoj Britaniji predstavio je Balkanofoniju Josipa Slavenskog i delo Musica concertante mladog kompozitora Petra Bergama, na Berlinskom festivalu (1965) Epitaf H Aleksandra Obradovića, na turneji po Nemačkoj Treću simfoniju Milana Ristića, kao i i Koncert za violinu i orkestar istog kompozitora, na Festivalu u Bergenu (Norveška, 1970).

U isto vreme, Zagrebačka filharmonija pod upravom Milana Horvata imala je za sobom veliki broj gostovanja, ostvarenih u Italiji, Austriji, SR Nemačkoj, Belgiji, Velikoj Britaniji, Francuskoj. Od domaćih autora, na njenim inostranim repertoarima nalazili su se hrvatski kompozitori. Tako su na programima iz 1968. godine bile zastupljene kompozicije Borisa Papadopula (Boje i kontrasti), Gotovca (Simfonijsko kolo), Baranovića (Z mojih bregov) i Milka Kelemena (Concerto giocoso; Skolion).Slovenačka filharmonija imala je prvu veću turneju po Italiji, 1955. godine, ostvarenu posredstvom koncertne agencije ACOM iz Milana. Tom prilikom nastupala je i na Sardiniji. Gostovala je i u Belgiji, a turneju po Skandinaviji realizovala je u julu 1969. godine. Tom prilikom i ona je pokazala da je Gotovčevo Simfonijsko kolo bilo česta kompozicija na inostrnaim repertoarima jugoslovenskih orkestara, ali je izvela i Mouvements en couleur Iva Maleca, kompozitora iz Hrvatske koji je u to vreme već bio stalno nastanjen u Parizu, stekavši međunarodnu afirmaciju svojim radom u domenu zvučnih eksperimenata.

Slika 2-5-1-1
Slika 2-5-1-2
Slika 2-5-1-3
Slika 2-5-1-4
Slika 2-5-1-5
Slika 2-5-1-6
Slika 2-5-1-7
Slika 2-5-1-8
Slika 2-5-1-9
Slika 2-5-1-10

Legenda dokumenata:

1. Izveštaj Beogradske filharmonije Komisiji za kulturne veze sa inostranstvom o gostovanjima u Velikoj Britaniji i SR Nemačkoj u 1965. godini. Beograd, 6. 6. 1966. (AJ-559-119-254)
2. Živojin Zdravković, direktor Beogradske filharmnije – Komisiji za kulturne veze sa inostranstvom, povodom učešća Filharmonije na festivalu „Dva sveta“ u Spoletu (Italija), od 21. 6. do 7. 7. 1968. godine. Beograd, 12. 2. 1968. (AJ-559-120-255)
3. Živojin Zdravković diriguje Beogradskom filhamronijom. Na poleđini fotografije: Elisabeth Roeber, Konzertdirektion, Berlin 12, Mommsenstr. 9, Telefon 881 53 07. (Arhiva Beogradske filharmonije)
4. Prikazi koncerata Beogradske filharmonije u Lidsu i Londonu. Kritičari su hvalili interpretativne domete orkestra, vrednujući Filharmoniju kao orkestar visoke klase. Ernest Bradbury, “Excitement and Discipline by Belgrade”. The Yorkshire Post, 22. 2. 1965; Peter Stadlen, “High Precision of Belgrade Orchestra”; “Ovation for Pianist’s fine Prokofiev”. The Times, 26. 2. 1965. (Arhiva Beogradske filharmonije)
5. Plakat koncerta Beogradske filharmonije u Frajburgu, održanog 25. 2. 1967. godine u okviru velike turneje po Austriji i Nemačkoj. Solistkinja: Branka Musulin, klavir; dirigent: Ž. Zdravković. (Arhiva Beogradske filharmonije)
6. Izveštaj Milana Horvata, direktora Zagrebačke filharmonije, o turnejama orkestra u 1968. godini. Zagreb, 5. 11. 1968. (AJ-559-120-255)7. Izveštaj o gostovanju Slovenačke filharmonije u Skandinaviji, u julu 1969. godine. Ljubljana, 23. 9. 1969. (AJ-559-120-255)

Jedinstven primer međunarodne popularnosti uživao je ansambl Zagrebački solisti. S obzirom na kamerni sastav, koji se brojčano nije mogao porediti sa simfonijskim orkestrom od oko sto članova, ovaj ansambl uspevao je da ostvari komercijalne turneje i gostuje širom sveta. Predvodio ga je italijanski violončelista Antonio Janigro, koji je imao veoma razgranatu međunarodnu saradnju i veoma doprineo razvoju muzičkog života u Zagrebu, gde je živeo do preseljenja u Milano (1965). Zagrebački solisti izvodili su dela različitih epoha, ali su najviše bili fokusirani na barokni i ranoklasičarski repertoar u okviru kojeg su promovisali i dela hrvatskog kompozitora Ivana Mana Jarnovića.

U popisima realizovanih inostranih gostovanja tokom šezdesetih godina navode se i nastupi ansambala radijsko-televizijskih kuća iz Beograda, Zagreba i Ljubljane, ansambala Doma JNA, kao i pojedinih omladinskih orkestara, što upućuje na porast broja predstavljanja većih instrumentalnih sastava u odnosu na prethodnu deceniju. U isto vreme na scenu stupaju i pojedini džez ansambli i izvođači zabavne muzike, koji se s uspehom predstavljaju u centrima Zapadne Evrope.

Slika 2-5-2-1
Slika 2-5-2-2
Slika 2-5-2-3
Slika 2-5-2-4
Slika 2-5-2-5
Slika 2-5-2-6
Slika 2-5-2-7
Slika 2-5-2-8

Legenda dokumenata:

1. Program koncerta kamernog ansambla Zagrebački solisti u Gracu, 14. 1. 1954. Solista: Vladimir Ruždjak; dirigent i solista: Antonio Janigro. (AJ-559-121-257)

2. Omladinski orkestar iz Zagreba pod vođstvom Rudolfa Maca učestvovao je na Međunarodnom omladinskom festivalu u Bajrojtu. Pored Divertimenta u De-molu V. A. Mocarta, na programu su bila dela isključivo hrvatskih kompozitora: Rudolfa Maca, Frana Lotke, Miroslava Magdalenića i Milka Kelemena.

Prevod prikaza koncerta Omladinskog orkestra iz Zagreba, koji je objavljen u bajrojtskom listu Fränkische Presse, 14. 8. 1959.

3. Turneje Ansambla Doma JNA. [Segment dokumenta] (AJ-559-112-245)

4. Turneje horova Radio-televizije Beograd. [Segment dokumenta] (AJ-559-112-245)